قرارداد الکترونیکی چیست؟ نحوه تنظیم ‌و اعتبار

پدر ـ تو یادت نمیاد! ما قراردادها را با روی کاغذ می‌نوشتیم و روی آن را با خودکار امضا می‌کردیم! بعدها قرارداد را تایپ می‌کردند و از آن چند نسخه را چاپ و بعد امضای دستی می‌زدیم و زیر سر‌مان بود یا در گاوصندوق می‌گذاشتیم که کسی در آن دست نبرد، گم نشود و به سرقت نرود!
پسرـ یعنی شما و طرف قرارداد یا لااقل وکیل باید جلسه‌ای حضوری ترتیب می‌دادید!
چقدر سخت! چقدر احتمال مفقودی، دستکاری در قرارداد و جعل امضا و دعوا و اختلاف وجود داشته! احتمالا در نهایت از خیر این موجود پر‌حاشیه می‌گذشتید!

چیزی نمانده که تنظیم قرارداد به شیوه سنتی و امضا دستی به قصه‌ها و خاطره‌ها بپیوندد و دردسرهای ناشی از آن، گاهی این عبارت را در ذهن‌مان بیاورد! «برود که دیگر برنگردد»
برای آشنایی با قرارداد‌های الکترونیکی و میزان اعتبار آن با نرم‌ افزار مدیریت قرارداد دوات همراه شوید!

قرارداد الکترونیکی چیست؟

قرارداد الکترونیکی همان قرارداد‌های کاغذی هستند و فقط شکل آن نحوه ایجاد، تبادل، نگهداری آن متفاوت است. این قراردادها دقیقا مشابه قراردادهای سنتی، بندهای مختلفی را در بر‌دارند و طرفین بعد از مطالعه و توافق با شرایط، اقدام به امضا می‌کنند.

آیا قراردادهای الکترونیکی همان قراردادهای الحاقی هستند؟

چون در گذشته قرارداد الکترونیکی بیشتر از نوع الحاقی بود و طرف مقابل از جایگاهی بالاتر از ما برخوردار بود، این قراردادها به قرارداد الحاقی شناخته می‌شوند! قرارداد الحاقی به این معناست که یک طرف قرارداد آن را برای امضا به طرف دیگر ارائه می‌دهد و معمولاً حق تغییر در بندها برای طرف امضا‌کننده وجود ندارد. مانند: مقررات وبسایت‌ها و اپلیکیشن‌ها، قراردادهای بانکی و بیمه

اما اکنون دیگر تمام قراردادهای الکترونیکی الحاقی نیستند!
یعنی چه؟ یعنی اینکه، من و شما قرارداد اجاره خانه، محرمانگی، خرید و فروش را هم به صورت الکترونیکی تنظیم می‌کنیم و برای اینکه محتویات و امضا آن قرارداد از اعتباری برابر با امضا در دفاتر اسناد رسمی برخوردار شود از امضا الکترونیکی مطمئن استفاده می‌کنیم و نه دیگر بیم جعل و دستکاری داریم و نه دیگر نیازی به بالشت زیر سر و گاوصندوق!

قراردادهای الکترونیکی با ایجاب و قبول الکترونیکی (همان توافق دوطرفه) ، شامل جنبه‌های مختلف معاملات الکترونیکی مانند ارائه کالا و خدمات، سفارشات خرید الکترونیکی، فاکتورهای الکترونیکی و دستورهای پرداخت الکترونیکی می‌شوند. هر یک از این موارد می‌تواند به نوعی نمایان‌گر اراده طرفین و آثار ناشی از آن در محیط الکترونیکی باشد.

مجوز قانونی قرارداد الکترونیکی

بسیاری از افراد بر این باورند که قراردادهای الکترونیکی فاقد اعتبار قانونی هستند و تنها قراردادهای سنتی و کاغذی معتبر به شمار می‌روند اما این تصور نادرست است. قانون تجارت الکترونیک مصوب سال 1382 به‌صراحت به مفهومی تحت عنوان «عقد از راه دور» اشاره کرده است که در واقع همان قانون حاکم بر قرارداد الکترونیکی است. ماده 2 این قانون در بند ص به شرح زیر آن را تعریف می‌کند: «ایجاب و قبول راجع به کالاها و خدمات بین تأمین‌کننده و مصرف‌کننده با استفاده از وسایل ارتباط از راه دور».

ماده ۶ قانون مذکور هم می گوید، داده پیام (همان اطلاعات و نوشته‌هایی که با وسایل الکترونیکی و فناوری‌های جدید، تولید، ارسال، ذخیره و پردازش می‌شوند) در قانون همان نوشته تلقی میشوند و همان اعتبار را دارند!

با توجه به این تعریف و مواد بعدی قانون مذکور، انعقاد قرارداد الکترونیکی از طریق کامپیوتر، تلفن همراه یا هر وسیله ارتباطی دیگری به هیچ عنوان مانع از اعتبار قرارداد نمی‌شود. در واقع، این نوع قراردادها در قوانین کشور ما و همچنین در محاکم به‌عنوان اسناد معتبر شناخته می‌شوند و از حمایت قانونی برخوردارند.

قراردادهای الکترونیکی تا چه اندازه معتبر هستند 

مجوز قانونگذار را گفتیم، ولی این قرارداد‌ها چه میزان اعتبار دارند؟ به اندازه اسناد عادی یا رسمی؟

• اعتبار قراردادهای الکترونیکی بدون امضا الکترونیکی مطمئن

اگر در قراردادهای الکترونیکی امضا الکترونیکی ساده بزنیم، هر امضایی که بدون گرفتن گواهی امضای الکترونیکی از مراکز دولتی که قانون به آنها مجوز داده است، مانند همان اسناد عادی است که نیاز به اثبات دارند. یعنی اگر میان من و شمااختلاف به وجود بیاید و من بگویم چه آشی چه کشکی و کدام قرارداد، شما ناگزیر به طرح دعوای اثبات قرارداد الکترونیکی هستید و اثباتش هم می‌کنید و آش و کشک را هم احتمالا نشان من می‌دهید! اما بعد از هزینه‌های زیاد و سیر مراحل مختلف در دادگاه و شاید چند هم سال!

• اعتبار قراردادهای الکترونیکی با امضا الکترونیکی مطمئن

قرارداد الکترونیکی آن‌جا چاره‌ساز است که امضا الکترونیکی مطمئن داشته باشد. نه فقط امضا الکترونیکی! امضایی که بعد از احراز هویت من و شما باشد و با استفاده از گواهی که مراکز صدور گواهی امضا الکترونیکی صادر می‌کنند، قرارداد الکترونیکی امضا شود!
این شد کار اصولی! چرا؟
چون این امضا اعتباری برابر با امضا در دفاتر اسناد رسمی دارد! حتی محکم‌تر! غیر قابل انکار و تردید و مورد قبول تمام مراجع قضایی و دولتی و...

لازم به ذکر است، اگر شما قراردادی را که بر آن امضا الکترونیکی زده شده است را در نرم‌افزار جهانی pdf باز کنید، اطلاعات امضا‌کنندگان با تاریخ و مشخصات دقیق به شما نمایش داده می‌شود!

در دفتر اسناد رسمی شما کجا تا این حد آنالیز می‌شوید؟ دقت احراز هویت و تشخیص چهره و صدا و... در مرحله احراز هویت، آن‌قدر بالاست که پدران‌مان هم تا این حد به ما توجه نشان نداده‌اند و ممکن است، بدل ما را به راحتی به جای خودمان بپذیرند:) 
اما مراکز احراز هویت دولتی در ایران احتمال خطایی نزدیک به صفر دارند!

در قراردادهای الکترونیکی چه بنویسیم

دقیقا مشابه قراردادهای کاغذی! بندهای موجود در قرارداد الکترونیکی نیز از ساختارهای عمومی تعریف شده در قانون، پیروی می‌کنند. به عبارت دیگر، همانطور که قراردادهای کاغذی به‌واسطه ماهیت و موضوعات متنوع خود تنوع دارند، قراردادهای الکترونیکی نیز از انواع مختلفی برخوردارند و شامل بندهای گوناگونی می‌شوند. این بندها می‌توانند از قراردادهای خرید و فروش تا قراردادهای بانکی، محرمانگی اطلاعات و دیگر زمینه‌ها متغیر باشند.

به همین دلیل، هیچ قاعده یا شکل کلی و یکنواختی برای قراردادهای الکترونیکی وجود ندارد و تنظیم آن بستگی به ماهیت و موضوع قرارداد دارد. دقیقا مثل قراردادهای کاغذی، در تنظیم یک قرارداد الکترونیکی نیز باید به رعایت اصول نگارش قرارداد توجه کرد! مواردی مانند عنوان قرارداد، موضوع قرارداد، مشخصات هر یک از طرفین، مدت زمان قرارداد، مبلغ قرارداد، شرایط محرمانگی اطلاعات و...

چگونگی انعقاد قرارداد الکترونیکی

بطور عمومی، ایجاد رابطه حقوقی در محیط سایبری و اینترنت، به‌ویژه در خصوص انعقاد قراردادها، بر اساس اصل حاکمیت اراده و آزادی قراردادها انجام می‌شود. بر این اساس، مادامی که برخلاف آن، در قوانین جاری یا اراده طرفین تصریحی وجود نداشته باشد، قراردادها نیازی به شکل و تشریفات خاصی ندارند. به عنوان مثال چند روش قرارداد الکترونیک را در ذیل می آوریم:

1. انعقاد قرارداد از طریق وب‌سایت  

وب‌سایت‌ها به‌عنوان بسترهای الکترونیکی برای نمایش کالاها و خدمات عمل می‌کنند و معمولاً صاحب سایت به‌عنوان عرضه‌کننده شناخته می‌شود. مشتریان می‌توانند با کلیک بر گزینه‌هایی مانند «قبول کردم» یا خرید و انتخاب محصول و سپس پرداخت وجه آن، اراده خود را برای انعقاد قرارداد الکترونیکی اعلام کند.

2. به واسطه پست الکترونیکی  

پست الکترونیکی به‌عنوان معادل پست سنتی عمل می‌کند و قراردادهایی که از این طریق منعقد می‌شوند، به‌عنوان عقود مکاتبه‌ای شناخته می‌شوند. این توافقات به‌نوعی ارتباطات نامحسوس هستند و احکام عمومی قراردادهای منعقد شده به روش‌های سنتی نیز بر آن‌ها قابل اعمال است.

3. به واسطه تبادل داده‌ها

در این نوع قرارداد، انسان دخالت مستقیم فیزیکی ندارد و فرآیند به‌طور خودکار بین رایانه‌ها انجام می‌شود. طرفین یا نمایندگان آنها، قبلاً شرایط انعقاد قرارداد‌های خود را به‌صورت الکترونیکی تنظیم کرده و سپس قرارداد به وسیله فضای سایبری برای طرف مقابل ارسال می‌شود، او امضا الکترونیکی ساده یا مطمئن بر آن می‌زند و تمام!

به طور کلی در تمام مدل‌های قرارداد الکترونیکی، داده‌ها از طریق فضای سایبری رد‌و‌بدل شده و دست آخر این سیاست طرفین قرارداد و تصمیم آنهاست که قرارداد الکترونیکی را با امضا الکترونیکی معتبر‌تر سازند و به امضای ذیل توافقات، اعتباری برابر با امضا در دفاتر اسناد رسمی بخشند یا در حد اسناد عادی، اما در قالب الکترونیکی آن را نگاه دارند!

انواع قراردادهای الکترونیکی 

موضوع قراردادهای الکترونیکی از جنبه الکترونیکی بودن محیط انعقاد قرارداد، ویژگی خاصی نسبت به قراردادهای سنتی ندارد. بر اساس اصل حاکمیت آزادی اراده، طرفین قراردادها هیچ محدودیتی در انتخاب موضوع این قراردادها در چارچوب قانون ندارند. با توجه به خصوصیات موضوع قرارداد الکترونیکی، می‌توان این قراردادها را به چهار نوع اصلی تقسیم کرد:

• فروش کالا  

در این نوع قراردادها، ایفای تعهدات مربوط به تسلیم کالا خارج از فضای الکترونیکی و طبق قواعد عمومی ایفا انجام می‌شود. با این حال، پرداخت ثمن معمولاً به‌صورت الکترونیکی انجام می‌گیرد. این نوع قراردادها شامل خرید و فروش کالاهایی هستند که مشتریان می‌توانند به‌صورت فیزیکی دریافت کنند.

• ارائه خدمات  

این قراردادها مربوط به خدمات مختلفی هستند که به‌صورت الکترونیکی ارائه می‌شوند، از جمله خدمات بانکی، خدمات هواپیمایی، مشاوره و سایر خدمات آنلاین. در این حالت، ارتباطات و تعاملات بین طرفین به‌طور عمده از طریق بسترهای دیجیتال انجام می‌گیرد.

• فروش محصولات دیجیتالی  

این نوع قراردادها شامل فروش محصولات دیجیتالی مانند کتاب‌ها، مقالات، تصاویر، فیلم‌ها و نوشتجات الکترونیکی است. در این حالت، انعقاد و اجرای قرارداد کاملاً در محیط الکترونیکی صورت می‌گیرد. محصول دیجیتالی با اجازه فروشنده و از طریق نرم‌افزار مربوطه بر روی رایانه مشتری قابل استفاده است و پرداخت ثمن معمولاً به‌صورت الکترونیکی انجام می‌شود. محصولات دیجیتالی غالباً به یکی از روش‌های زیر فروخته می‌شوند:

1. فروش مستقیم: مانند سی‌دی حاوی یک یا چند نرم‌افزار.

2. صدور مجوز: برای استفاده از محصول، مانند خواندن کتاب یا مقاله خاص.

3. آبونمان: حق اشتراک یا معاملات به‌صورت تبادل داده.

4. فروش آنلاین: با تسلیم فیزیکی مجموعه‌ای از نرم‌افزارها به‌صورت خودکار.

در بسیاری از این شیوه‌ها، انعقاد قرارداد با ویژگی‌های خاصی رخ می‌دهد که شایع‌ترین آن توافق با کلیک روی گزینه نمایه یا توافق بسته‌ای است که باز کردن بسته یا نصب آن معمولاً به‌معنای قبول تسلیم و شرایط قرارداد است.

• تأمین اطلاعات  

این نوع قراردادها به تأمین اطلاعات یا گزارش‌های علمی و اقتصادی مربوط می‌شوند که توسط موسسات یا متخصصین مرتبط ارائه می‌شوند. در این قراردادها، تعهد کننده به ارائه خدمات یا تسلیم کالای خاصی متعهد نمی‌شود و موضوع اصلی تأمین اطلاعات مانند گزارشات بازار ارز، تعرفه‌های حمل و نقل و تفاصیل وضع جوی است.

• تمام قراردادها میان اشخاص عادی و در فضای کسب‌و‌کار

هر قراردادی بین اشخاص عادی و شرکای تجاری که می‌تواند شامل قرارداد با تأمین‌کنندگان کالا باشد یا محرمانگی، پیمانکاری باشد یا  خرید و سرمایه‌گذاری و... می‌تواند به وسیله قرارداد الکترونیکی انجام شود!

در دنیای پر شتاب امروز که دیر یا زود بیش از انسان‌ها، با ربات‌هایی سروکار خواهیم داشت که، نه احساس خستگی می‌کنند نه گرسنگی و نه تشنگی! نه غمگین می‌شوند و نه عصبانی! و با سرعتی خیره‌کننده، بسیاری از کارهای انسانی را بسیار بهتر از خو‌دمان انجام می‌دهند و هر روز به اطلاعات آنها افزوده شده و خطاهایشان کمتر! دیگر قرارداد‌های دستی و امضا سنتی که پر بود از سوء‌تفاهم، دستکاری و جعل، خطا‎‌های انسانی و سرعت لاکپشتی، چه جایگاهی خواهند داشت! 

اکنون افراد عادی و صاحبان بیزینس می‌توانند با استفاده از قرارداد الکترونیکی به همراه امضا الکترونیکی مطمئن، قرارداد‌های خود را از هر جایی که هستند امضا قانونی کرده و در فضای ابری و با امنیت بالا و با هزینه‌ای بسیار پایین‌تر از روش‌های قدیمی ذخیره کنند! در هر لحظه به آن دسترسی داشته و از اعتبار آن نزد مراجع قانونی نیز آسوده‌خاطر باشند! دیگر چه می‌خواهید؟

معرفی نرم افزار مدیریت قرارداد و امضا الکترونیکی مطمئن دوات

برای آشنایی و نیازسنجی قرارداد‌ساز آنلاین نرم‌افزار مدیریت چرخه عمر قرارداد دوات که علاوه بر اینکه به شما امکان تنظیم و مدیریت آنلاین صفر تا صد مراحل قرارداد‌‌های سازمان را می‌دهد، این قابلیت را هم دارد که تنها از بخش امضا الکترونیکی مطمئن و دارای مجوز افتا آن بهره ببرید و سپس در فضای امنی که بارها تست نفوذ آن انجام شده است، قرارداد‌‌ها  بایگانی اصولی کرده و نظارتی دقیق بر اجرای آنها داشته باشید!

همین حالا اقدام کنید!

درخواست دمو و نیاز‌سنجی

نویسنده: زهرا قربانی، وکیل پایه‌یک دادگستری و از مدیران‌ارشد دوات

دوات یک شرکت حقوقی نیست و این مطلب مشاوره حقوقی دوات نمی‌باشد. برای ارزیابی دقت، کفایت یا قابلیت اطمینان از قوانین مذکور، ایده‌ها و راهنمایی‌های درج‌شده در اینجا و یا کاربرد این مطالب برای کسب‌وکار شما، باید با یک وکیل دادگستری مشورت کنید. استفاده از و دسترسی به هر یک از منابع موجود در سایت دوات رابطه وکیل و موکل بین کاربر و دوات ایجاد نمی‌کند.

​

سوالات متداول 

1- قرارداد الکترونیکی چیست؟  

قرارداد الکترونیکی توافقاتی هستند که از طریق اینترنت به امضا می‌رسند و نیازی به نسخه کاغذی ندارند. این قراردادها شامل بندهای مختلفی هستند و طرفین بعد از مطالعه و توافق با شرایط، اقدام به امضا می‌کنند.

2- آیا قراردادهای الکترونیکی اعتبار قانونی دارند؟  

بله، قراردادهای الکترونیکی از نظر قانونی معتبر و دارای اعتبار هستند. قانون تجارت الکترونیک مصوب سال 1382 به‌صراحت به «عقد از راه دور» اشاره کرده است که همان طور که قانون حاکم بر قرارداد الکترونیکی است، این قراردادها در محاکم و بر اساس قوانین کشور به‌عنوان اسناد معتبر شناخته می‌شوند.

3- نحوه تنظیم قراردادهای الکترونیکی چگونه است؟  

تنظیم قراردادهای الکترونیکی مشابه قراردادهای کاغذی است و شامل بندهای گوناگونی از جمله عنوان قرارداد، موضوع قرارداد، مشخصات طرفین، مدت زمان، مبلغ، شرایط محرمانگی اطلاعات و نحوه حل و فصل اختلافات قراردادی می‌باشد. هیچ قاعده یا فرم خاصی برای این قراردادها وجود ندارد و بر اساس ماهیت و موضوع قرارداد تنظیم می‌شوند.

4- نحوه انعقاد قراردادهای الکترونیکی چگونه است؟  

ایجاد رابطه حقوقی در محیط اینترنت بر اساس اصل حاکمیت اراده و آزادی قراردادها انجام می‌شود. قراردادها نیازی به شکل و تشریفات خاص ندارند و می‌توانند از طریق روش‌های مختلفی مانند:  

1. از طریق وب‌سایت  

2. به واسطه پست الکترونیکی  

3. به واسطه تبادل داده‌ها  

4. به واسطه حضور مجازی در اتاق صحبت الکترونیکی انعقاد یابند.

5- انواع قراردادهای الکترونیکی چیست؟  

پرکاربردترین‌ها تا چندی پیش موارد زیر بوده‌اند! ولی درحال حاضر تمام قراردادها می‌توانند به صورت قرارداد‌های الکترونیکی درآیند مگر منع قانونی وجود داشته باشد.  

الف) فروش کالا  

ب) ارائه خدمات  

ج) فروش محصولات دیجیتالی  

د) تأمین اطلاعات (مانند گزارش‌های علمی و اقتصادی)

6- آیا می‌توان در قراردادهای الکترونیکی تغییراتی اعمال کرد؟  

اگر قرارداد الکترونیکی از نوع الحاقی باشد، به این معنا که یک طرف قراردادمانند کارفرما، وبسایت و... آن را برای امضا به طرف دیگر ارائه می‌دهد، طرف امضا کننده حق تغییر در بندها را ندارد.خیر
اما اگر مانند قراردادهای دیگر مثل قرارداد پیمانکاری، خرید و فروش، محرمانگی و... میان افراد عادی و شرکت‌ها با یکدیگر باشد و از نوع الحاقی و غیر قابل تغییر نباشد، بله، مانند دیگر قراردادهای عادی، امکان تغییر با توافق طرفین وجود دارد و این موضوع به صراحت در ماده ۵ قانون تجارت الکترونیکی مصوب ۸۲ بیان شده است.